Nietzsche en zus Elisabeth

Eerder schreef ik over het beheer van nabestaanden op het literaire oeuvre en hoe dat beheer van invloed is op de beeldvorming van de schrijver. (25 oktober Joop Schafthuizen op Reve en 2 november Mieke Vestdijk op Vestdijk)

Ik meende hiermee mijn zegje te hebben gedaan, maar het lot bepaalt anders. 

Serendipiteit is het vinden van iets waar je niet naar op zoek bent. 

Serendipiteit, een mooie benaming voor een kringloopwinkel. 

Onze plaatselijke kringloopwinkel heet Verderest, waar ik wekelijks in de boekenafdeling te vinden ben.

Afgelopen dinsdag vond ik het volgende werkje.

Het boekje stamt uit 1994. 

Het is een verslag van een tweeledige verkenningstocht. 

De auteur gaat in de beginjaren van de jaren negentig van de vorige eeuw in Paraguay op zoek naar Nueva Germania, een utopische gemeenschap, gesticht in de de tachtigerjaren van de negentiende eeuw door Bernard Förster en zijn vrouw Elisabeth Nietzsche. 

De tweede zoektocht beschrijft de relatie tussen Elisabeth en haar broer Friedrich Nietzsche en vooral de betekenis van de bemoeienis van Elisabeth op de beeldvorming van de grote filosoof.

De stichters van Nueva Germania zijn oversneden antisemieten en fascisten. Hun project loopt uit op een fiasco. 

De auteur, Ben Macintyre,  vindt uiteindelijk nog een aantal ontgoochelde rudimentaire nazaten en vervallen bouwsels van dit zoveelste mislukte Utopia.

Nauwgezet beschrijft Macintyre de manipulatieve streken van Elisabeth. 

Nietzsche was vanaf de start van het project van Förster en zijn vrouw sterk gekant tegen de uitgangspunten, het fascistisme en antisemitisme,  maar na zijn ineenstorting in waanzin beheert zus Elisabeth zijn nalatenschap zodanig dat er een tegengestelde beeldvorming plaatsvindt en de Nazi's zich erfgenaam menen van Nietzsche's filosofisch gedachtegoed. 

Er wordt mijn inziens nog een derde zoektocht beschreven, namelijk naar de moeizame relaties van Nietzsche met vrouwen. Naast die met zijn zus worden ook de relatie met Lou Salomé en met de vrouw van Wagner Cosima Wagner verkend.

Kortom een heerlijk boek dat een herdruk verdient.

Boekentips, - ideeën en - inspiratie

Hoe kom je aan dit boek?

Het gaat daarbij niet om de vraag of je het gekocht of geleend hebt, maar om het idee juist dit te lezen. Want wees nou wel, uit de berg van duizenden, heb je ervoor gekozen om je tijd te besteden aan dit werk.

Die vraag levert interessant materiaal op over de vraag wie onze boek-influencers zijn. 

Leden van een leesclub zijn daar in de regel volstrekt duidelijk in; of het is gekozen uit een lijst van aanbevelingen, of een lid, al dan niet in toerbeurt heeft dit ingebracht.

Dan heb je de meer informelere leesgroepjes, vriendinnen die elkaar tippen, meestal over de spraakmakende werken van het moment. 'Was onlangs op de teevee, zo'n interessante schrijfster, zoveel meegemaakt.'

Een derde categorie wordt gevormd door lezers die zich laten lijden door de recensenten van hun bladen.

Tot slot zijn er de inter-tekstuelen. Zij, die zich laten inspireren door tips of inspiratie in hun laatst gelezen boek. Dat kan zijn dat ze het oeuvre verslinden van de schrijver wiens eerste boek hen direct bij de kladden greep. In 1982 ontdekte ik Jeroen Brouwers en las in dat jaar zijn hele tot dan toe gepubliceerde werk.

Bij non fictie gebeurt dit vaak,  soms met een nadrukkelijk advies 'verder lezen'. Vier jaar geleden raakte ik in de ban van de NSB, het fascisme en in het bijzonder Mussolini, de vijfdelige serie van Antonio Scurati, waarvan de eerste vier inmiddels zijn vertaald.

Mijn tijdschriften zijn voor boekentips zijn de zaterdagbijlage van De Volkskrant en De Groene Amsterdammer.

In De Volkskrantbijlage van 29 - 11 en in De Groene Amsterdammer van afgelopen week 4 -12 staan maar liefs drie dezelfde boeken gerecenseerd. Het zijn alle drie biografieën en ze worden nagenoeg op dezelfde wijze beoordeeld.

Het gaat om de (voorlopige) biografie van Dick Schoof van Joost Zwagerman en Ivo Michiels. Zoals zo vaak bij biografie-recensies wordt niet het boek maar de beschreven persoon gerecenseerd. Yolanda Entius van De Groene gaat daarin zo ver, dat ze over Ivo Michiels optekent: "Ik had inmiddels zó hartgrondig de pest aan hem dat ik in die verzuchting (over zijn vrouw Christiane CC) ijdelheid, eigenwaan en paternalisme hoorde." 

Ook de biografie van Schoof en Zwagerman zijn bepaald geen hagiografieën.

Conclusie: geen tips deze week. 

Of toch wel. 

In de kringloop  trof ik onderstaand boek.

Zou het vorige week niet hebben aangeschaft.

Ga ik dus lezen, dit essay van Joost Zwagerman uit 2005, tien jaar voor zijn zelfmoord.

Kwaliteit van leven

Bovenstaande foto is afgelopen zondag door Sophie genomen in restaurant De Leemerhoef in Aalst/Waalre. 

We hadden van alles te vieren, van alles, samengevat: Het Leven.

Daarbij horen, voorafgaand aan een zeer goede lunch, Bubbels.

Niet zichtbaar; tegenover me brengt ook Thomas een toast uit.

Sophie vertelde hoe het gaat bij een miss Noord Brabant verkiezing, de voorselectie, de voorrondes en de definitieve keuze in maart 2026. 

Riny zei zich zeer te verheugen op de komende vakantie in Las Lomas. 

Thomas was blij met mijn herstel, maar hoefde verder geen details te weten. 

Dus hield ik mijn mond erover.

De gesprekken verliepen zoals de bubbels in onze glazen, sprankelend en verfrissend.

Desondanks kon ik het niet nalaten een zware casus in te brengen, benieuwd naar de visie erop van mijn disgenoten.

Als overgang begon ik inleidend. 

Van mijn lagere school herinner ik me een indringende vraag tijdens de godsdienstles van de pastoor. Wat zouden we doen als we wisten dat we nog hoogstens een jaar te leven zouden hebben? 

Er werden links en rechts allerlei ideeën en suggesties geopperd: veel lekker eten en speelgoed kopen. De oorlog lag maar enkele jaren achter ons.

Wat ik vreesde gebeurde. Wat ik zou doen, vroeg de pastoor.

Ik wist het echt niet behalve dat ik niet meer naar school zou gaan.

Er werd gelachen, alles kon, maar er waren blijkbaar grenzen.

Gisteren, zo ging ik verder, waren we op een feest getuige van een scherpe discussie tussen twee familieleden. Het ging erover, zo begrepen we, dat een derde familielid had besloten van verdere behandeling af te zien, wat statistisch gezien zou betekenen dat hij nog een jaar te leven zou hebben. 

De zus kwam net van een bezoek aan hem vandaan en wist te melden dat hij komende week scans zou laten maken van plekken waar zich allerlei nieuwe pijnen ontwikkelden.

'Verdomme', reageerde de broer.

Die broer is een gerenommeerd oncoloog, onlangs met pensioen.

Waarom die reactie, vroeg de zus.

'Hij zou zijn tijd moeten besteden aan leven, aan de balans opmaken, afscheid nemen. Die scans doen er niet aan toe. Er is niets of er is iets. In beide gevallen is het vervolg hetzelfde.'

Dat had hij in zijn praktijk zo vaak uitbehandelde patiënten met succes voorgehouden. 

We kennen hem al meer dan 60 jaar, was de reactie van de zus, hij zal zijn hypochondrie echt niet kwijt raken.

'Dan zal ik me nog maar een keer indringend met hem verhouden. Verdomme.'

Gelukkig vroeg geen van beiden me wat ik ervan vond. 

De reactie van mijn gehoor was er helder:

Hij wil hem veranderen; zij gaat uit van wie hij is en voorspelt een onveranderbare broer.

En...

Hij is oncoloog én broer.

Als oncoloog is hij in zijn deskundigheid jarenlang gewaardeerd bij mensen op een relatieve afstand, nu staat hij met zijn instrumentarium tegenover iemand die hij oneindig lief- en doorheeft.

Bij vertrek merkte ik dat ik al twee uur niet naar de W.C. had gehoeven.